|
|
|
Wczesne wspomnienia historyczne
W Lelle i w okolicach zachowały się pamiątki archeologiczne o grupach ludności z 4-go tysiąclecia przed naszą erą. W okresie rzymskim tędy prowadziła znaczna Droga-wojskowa.
 |
| Żaglówka na przystani w Lelle |
Wieś w okresie Zajęcia Ziemi przez Węgrów i w Średniowieczu
Nazwa miejscowości występuje poraź pierwszy w dokumentach piśmiennictwa w roku 1229. Na terenie dzisiejszego miasta i okolic istniało parę mniejszych miejscowości. Lelle byłą wsią pańszczyźnianą, właściciele ziemscy zmieniali się kilka razy. Ziemię uprawną wykorzystywano jako glebę orną, ale od 17-go wieku uprawiano głównie winoroślą.
Najwcześniejsza pieczęć miasta pozostała z roku 1760.
Lelle w 19-ym wieku
Na początku 19-go wieku miejscowość składała się z 110 domów, na początku lat 1800-ych była zamieszkiwana przez 600 osób. W oslanim roku tego okresu żyło tu już 1185 osób.
7-go stycznia 1848 Lelle otrzamyła tytuł miasta rolniczego, a dzięki temu rozpoczął się rozkwit gospdarczy. W roku 1868 Lelle uzyskała statut samodzielnej jednostki administracyjnej.
Wybijającym się wydarzeniem w historii regionu była bitwa we wrześniu 1848 roku, między grupą wolnego wojska horwackiego Jelasicza i miejscowym garnizonem. Ta potyczka skończyła się z zwycięstwem Węgrów.
Miejsowość między dwoma wojnami światowymi
W roku 1921 Lelle otrzymało tytuł "wielka gmina". Ludność wzrosła, zmienił się skład socjalny, życie kulturalne i duchowe zaczęło się rozwijać a w rozwoju wysunęły się na czoło elementy miejskie. W kształtowaniu obrazu miejscowości ważną rolę odegrał rozwój kultury kąpieliskowej. W okresie między 1920-1941 rokiem znaczne było osiedlanie się tu ludności, która osiągnęła liczbęlO88 osób. Zostały otwarte nowe ulice i place.
Miejsowość podczas Drugiej Wojny Światowej
Wojska sovietckie 3-go grudnia 1944-go roku zajęły Lelle: Niemieckie dowództwo wojskowe oddało miejscowość bez oporu . W połowie grudnia z powodu niemieckiego kontrataku ewakuowano pasmo przy brzegu, a następnie całe miasto. Ewakuowanym ludziom wyznaczono na tymczasowe miejsce zamieszkania następujące miejscowości: Karad, Somogybabod, Zsizs.
Ukształtowanie się kultury kąpieli
Pierwszą willę wybudowano w roku 1896. Po 15 latach zarejestrowano już 65 właścicieli nieruchomości letniskowych. W 1904 roku uformuowało się stowarzyszenie kąpieliskowe. Między 1923 i 1941 rokiem wybudowano 123 willi. Mniej więcej połowa właścicieli zajmowała się wynajmowaniem pokoi. W 1943 roku 28 pensjonatów (z 621
pokojami) czekało na gości z kraju i zagranicy. W ostatnim roku pokojou, w 1939 dwanaście i pół tysięca wczasowiczów przewinęło si przez miejscowość wczasową, spędzając tu dłuższy czy krótszy okres czasu w wynajętych kwatwrach.
Wśród uzdrowisk na południowym brzegu Balatonu Lelle było popularne dzięki tytułowi uzdrowiska leczniczego, który to tytuł otrzymało w rokul929-ym. Lelle zasłużyło na ten tytuł dzięki temu, że odpowiadało wysokim wymaganiom sanitarnym i leczniczym.
Część dzisiejszej miejscowości należała niegdyś do koryta jeziora. Na początku ery pliestoceńskiej znajdowały się na tym terenie cztery oddzielne zagłębienia, które były oddzielone wzgórzami ciągnącymi się w kierunku północno-połdniowym.
Najwyższym punktem na skraju miejscowości jest Kishegy, który za wyjątkiem paru metrów osiąga 300 metrów wysokości nad poziomem morza. Tereny podmokłe leżące niżej odwodniono w 19-ym wieku. Tereny które nigdyś leżały najniżej są do dzisiaj moczarami.
O użytkowaniu przemysłowym i o właściwościach leczniczych delikatnego piasku leżącego na brzegu Balatonu można czytać w zapisach z 18-go i 19-go wieku.
Lelle posiada brzeg Balatonu pięcio-kilometrowej długości, z którego dwu-kilometrowy odcinek wybudowano i ukształtowano tak, aby był odpowiedni do plażowania. Woda jeziora w Lelle jest czystsza od przeciętnej, płytka, pogłębia się stopniowo, dno jest piasczyste i dlatego też doskonale nadaje się do kąpieli. Skład chemiczny jest następujący: woda jest ługowata, wapienna, magnezowa, twarda, wartość pH: 8.4. Zawartość soli: 300(mg/l). Niska liczba bakterii. Drugą wodą stojącą w okolicy miejscowości jest systemu stawów rybnych w Irmapuszta, składający się z ośmiu jednostek, ukształtowany w latach 1920-ych. Spośród dwóch wód płynących, jedną jest potok Tetves, który jest granicą wschodnią miejscowości, a głównym jego zadaniem jest odwodnienie moczarów i trzcinowiska w Lelle. Łożysko cieku Forró odprowadza zbyteczną wodę opadową zbieraną przez Staw, Nadas, w pobliżu dzielnicy Uszó. Obydwa cieki wpływają do Balatonu.
 |
| Wyścigi zaprzęgów konnych na torze w Kishegy |
Klimat jeziora jest ciepły, umiarkowany. Charakterystyczne jest również wpływ wiatru od jeziora. Statystyki wykazują 20-25 pogodnych dni każdego lata, co znaczy że trzeba liczyć się z pięcioma pochmurnymi dniami w lipcu i w siepniu W miesiącach letnich temperatura osiąga 25-30 °C, ale bywają także 36-38 stopniowe upały. W okolicach Balatonlelle szybko kształtują się burze wytwarzane przez południowe wiatry. Zmiana wtedy jest bardzo szybka, silny wiatr wiejący nad wodą jest bardzo niebezpieczny. W mieście z brzegu dobrze widać jezioro, więc można zauważyć szykujący się sztorm.
Balaton i pobliskie stawy rybne oraz potoki są zasiedlone przez wielu gatunków roślin. Według ekspertów tylko w "węgierskim morzu" spotykamy 1500 gatunków roślin. Na głębokości do 40-80 centymetrów kształtują się tereny zarośnięte z trzciną.
Woda Balatonu służy za siedlisko 1000 gatunkom zwierząt. Pogłowie ryb jest wykorzystywane gospodarczo. Wiele gatunków ryb znajduje się na tym odcinku Balatonu. Najbardziej znane i popularne ryby to: sum, sandacz, boleń, ciosa, szczupak i płoć. Populacja rybna tych wód jest użytkowana przez rybactwo. Wędkarze chętnie przybywają na teren Lelle.
Ornitolodzy rejestrują 278 gytunków ptaków w pobliżu Balatonu. Większość z ich można znaleźć również w Lelle. Ulubione gatunki ptaków śpiewające to: skowronek, sikorka, kos i rodzaje zięb. Ptaki wodne mają sprzyjające warunki bytowania w Irmapusztańskim sytemie stawów. Niezwykle cennym, gnieżdżącym się tu ptakiem jest żuraw.
W roku 1964 wybudowano przedszkole, gdzie dziś pracuje 14 pedagogów przedszkolnych. Dzieci są podzielone na 6 grup, przygotowanie do okresu szkolnego odbywa się w nowoczesnych warunkach.
W mieście jest ponad 400 dzieci objętych obowiązkiem nauczania, które kontynuują naukę w korzystnych warunkach. Interesująca jest w miejscownej szkole sala-Europy gdzie można odnaleźć charakterystyczne cechy narodów, krajów europejskich, z ich specjalną atmosferę. W szkole jest możliwość nauki muzyki na instrumentach: dętych, fortepianie i innych. W roku szkolnym-2001/2002 64-uczniów skorzystało z możliwości nauki muzyki.
W Lelle pracuje czterech lekarzy domodwych, z których jeden zajmuje się dziećmi. W mieście do dyspozycji mieszkańców i gości są dwie apteki.
Około 90% ludności jest wyznania rzymsko-katolickiego. Pracę duszpasterską prowadzi miejscowa plebania. Kościół katolicki wybudowano w 1943 roku. Do plebanii należą dwie kaplice. 7-8% ludności wyznania protestanckiego oczekuje reformacki dom modlitwy.
W mieście funkcjonuje około osiem-setpięćdziesiąt przedsięwzięć, głównie w sezonie letnim. Więcej niż połowa rodzin tu mieszkających czerpie dochody o różnej wysokości dzięki 35-40 tysięcnej grupie zagranicznych wczasowiczów.
Z turystyką wiąże się też uprawianie winorośli i produkcja wina. Gosposarze są zjednoczeni w Balatonlelle Stowarzyszeniu Ogrodników.
Przemysł wytwórczy daje utrzymanie 200-250 pracownikom.
Żaglowanie ma najstarszą przeszłość w Lelle. Dziś najpopularniejszym sportem jest piłka nożna: drużyna Stowarzyszenia Sportowego Balatonlelle zajmuje poczestne miejsce w II. grupie mistrzostw narodowych. Popularny jest również tenis, stąd wyruszyły Kuti Kis Rita i Mandula Petra, które dotarły do narodowej ekipy reprezentacyjnej.
Miejscowa hala sportowa, z której korzystają.również mieszkańcy jest miejscem międzynarodowych zawodów,
Centrum miejscowego życia kulturalnego jest Dom Kultury, który mieści się w dawnej willi Szalay. W Domu Kultury funkcjonuje bibloteka, w której można skorzystać również z książek i czasopism niemieckich. W salach wystawowych znajduje się Wystawa Środkowej Afryki, której eksponaty hrabia Pongrac Somissich podarował miastu. W poblislim parku znajduje się wolna scena, gdzie często odbywają się imprezy kulturalne.
 |
| Promenada Móló po deszczu |
Drugim ośrodkiem kultury jest Muzeum Kapoli, gdzie można obejrzeć dzieła mistrzów rzeźby w drewnie, starszego i młodszego Antalów Kapolich. Obok tych rzeźb znajdują się tutaj prace malarza Miklósa Ligetiego.
W Wesołym Miasteczku, w Holiday-parku i w Węgierskim Cyrku Narodowym zabawa trwa przez całe lato
W mieście działa 14 organizacji cywilnych (między innymi: Pielęgnacji tradycji, emerytów, sportu, wędkarstwa, i.t.p.), których pracę wspomaga 13 fundacji.
W życiu publicznym odgrywa ważną rolę miesięcznik "Lellei Ujsag", który ukazuje się od 1991 roku.
Działają trzy organy mające na celu zabezpieczenie bezpieczeństwa w mieście, takie ja: Policja, Straż Obywatelska i Straż Miejska. Dzięki tym organom i samorządowi miasta bezpieczeństwo wzrosło w porównywaniu do poprzednich lat.
W poznaniu miasta pomaga biuletyn "Lellei setak", czyli "Spacery w Lelle". Znajdujące się w tym zeszycie oferty oprowadzą zainteresowanych wczasowiczów po zabytkach miasta, zaczynając od placu Szent Istvan, znajdującego się obok stacji kolejowej. Główne punkty szlaku to: Willa Szalay (Dom Kultury), Muzeum Kapoli, kościół katolicki, dwór Janjkovichów, Rzeźba Nepomukiego Świętego Jana, oraz inne trasy, na których można odejrzeć słynne wille i ciekawostki. Celem wycieczki może być wzgórze Kishegy skąd można obejrzeć piękną panoramę, oraz Radpuszta, gdzie znajdują się zabytkowe ruiny kościoła z okresu Arpada.
Miłośników natury oczekiwują stawy w Irmapuszta ze swoistą florą i fauną.
Na terenie całego miasta można poruszać się po utwardzanych jezdniach. Przez miasto wiedzie główna droga numer 7, która latem jest bardzo ruchliwa i zatłoczona. Na skrzyżowaniu dróg 67 i 7 wybudowano rondo, które ułatwia ruch na skrzyżowaniu, ale znacznego polepszenie można oczekiwać dopiero po wybudowaniu autostrady M7.
Przez całą długość miasta wybudowano trasę rowerową, która łączy się z trasami rowerowymi w Boglar i Szemes (siąsiednie miejscowości) i razem tworzą część szlaku wiodącego dookoła Balatonu.
Komunikacja publiczna miasta zaspokaja wymagania na wysokim poziomie. Budynek stacji kolejowej jest jednym z najpiękniejszych budynków kolejowych nad Balatonem, o standarcie Europiejskim. Zaopatrzony jest w automat wydawający bilety.
Osoby pragnące skorzystać z miesjcowej komunikacji autobusowej mogą poruszać się na 12 różnych liniach. Autobusy poza miejskie zatrzymują się w ośmiu różnych punktach miasta.
W sezonie letnim duży ruch mają statki osobowe, codzienie 7 kursów przybywa i wypływa z lelleńskiego portu. Są trzy przystanie dla jachtów i dla żaglowców.
Największą wartością miasta jest cztero-kilometrowa część brzegu Balatonu, piaskowy, zabetonowany, który jest odpowiadni na plażowanie. Ulice i place miasta są ozdobione kwiatami, budynki świadczą o różnych epokach i stylach architektycznych. Domy wczasowe, lasy, wzgórza winorośli, jeziora rybne i ich okolice, wszystko to służy odpoczynkowi i dobremu samopoczuciu.
Ważne zabytki historyczne to: dwie wille, o których już wspomnieliśmy, kaplica Świętego Donata na Kishegy, ruiny kościoła w Radpuszta, rzeźba Świętego Jana Nepomukiego. Oprócz nich warto wspomnić o kościele katolickim, w którym znajdują się cenne dzieła artystyczne.
Tradycyjną dziedziną gospodarki rolnej miejscowości jest uprawienie winorośli. Najpopularniejsze gatunki to: rizling, rizling włoski, Chardonnay, Savignon Blanc, a spośród czerwonych gatunków merlot, Oporto Blanc, Cabernet i Zweigelt.
O jakości okolicznych winogron i win świadczy fakt iż w mieście znajduje się sześć zakwalifikowanych stacji Poudniowo-balatońskiej Drogi Win: Piwnica Balaton i Centrum Konne, Hotel Fran-coisa, Dom Wina i Piwnica Pócz, Winiarnia Cavpona Caesar, Piwnica św. Donatusa i czarda o tej samej nazwie.
Największy zakład zajmujący się produkacją przemysłową to ZOO PHT Print, należąca do Firmy Philips, produkująca obwody prądu na zamiówienie zachodnio-europejskie. W miejscowym zakładzie ZOO Red Cherry produkującym wiele gatunków słodyczy pracują głównie kobiety. Tu produkują wykonywane ręcznie znane i popularne wiśnie w koniaku, które nadrodzóno nagrodą Matra. Inny, mniejszy zakład miejscowy to ZOO Lelex, gdzie produkują konstrukcje metalowe.
W mieście działają dwa duże supermarkety (Tempo, Penny), sklepy spożywcze, i inne jednostki handlowe, wiele butików oczekiwują klientów. W roku 2002 około 300 jednostek handlowych oferowało swoje towary. W gastronomii w tym roku działa około 200 jednostek. Siedem hoteli o różnej kategorii, prywatne pensjonaty, dwa kampingi, wille i pokoje do wynąjęciadają dają gościom duże możliwości wyboru.
Dwie trzecie turystów przybywających do Balatonlelle przyjeżdża z zagranicy, szczególnie z Niemiec. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie naszym miastem, wśród Polaków Od 1990 roku Lelle utrzymuje kontakty partnerskie z miastem Szentegyhaza, w Rumunii. Od 2000-go roku istnieją dwustronne kontakty partnerskienie z niemieckim miastem Ramstein-Miesenbach. Obydwie miejscowości utrzymają głównie kontakty kulturalne poprzez wymianę delegacji kulturalnych i grup artystycznych, ale szukają też innych możliwości współpracy. W 2001 samorząd Balatonlelle i polskie miasto Jeleśnia podpisały umowę o kontaktach kulturalnych i wymianie wczasów dla dzieci.
 |
| Pochód jarmarczny podczas Tygodnia Wina w Balatonlelle |
W mieście znajduję się 2150 mieszkań, 2685 willi, a 102 z budynków ma zagranicznego właściciela.
Miejscowość jest podzielona na trzy strefy, według wartości terenu. Do I.-ej należy brzeg Balatonu na północ od lini kolejowej. Il-ga strefa leży na południe od I-ej i obejmuje teren ograniczony przez ulicę Petófiego, Taban, ulicę Sandor Takacs i ulicę Króla Matyasa. Do III-ej strefy należą te tereny które nie należą do stref wymienionych powyżej.
W miaście ukształtowało się kilka centrum: w okolicy kościoła,urządu miasta; zabytkowego budyneku szkoły; wokół Domu Kultury i okolic; przy Placu św. Istvana z promenadą wiądącyą do portu; w okocicy supermarketu Fortuna i Wesołego Miasteczka.
W miejscowości dbają o ponad 4000 m2 terenów zielonych należących do różnych parków. Ulice i place upiększają ozdobne drzewa i krzewy. W różnych punktach miasta osiem placów zabaw oczekuje na dzieci.
Wybudowanie autostrady M7 zasadniczo zmieni obraz miejscowości, wtedy ustanie ruch przejezdny. Droga główna nr. 67 też ominie miasto. Zmieni się porządek ruchu i ruch pieszy stanie się bezpieczniejszy.
Przy nowej zabudowie i odnowie ważnym względem jest zachowywanie charakteru małego miasteczka z dzielnicami domków jednorodzinnych.
Kierownictwo miasta preferuje wprowadzanie nowych, nie wymagyjących zajmowania nowych terenów,' nowoczesnych dziedzin przemysłu takich jak informatyka, łączność.
Planują też rozwój uprawy winorośli.
 |
| Kościół rzymsko-katolicki na zdjęciu lotniczym |
W najbliższym czasie zostanie odnowiona wolna scena i jej okolice. W planie jest poszerzanie supermarketu Foruna o ośrodek rozyrwki i wypoczynku. Celem samorządu jest realizacja planu Wellnes-fitenss, pierwszym krokiem w tym kierunku jest aqua-park na plaży płatnej. W planach rozwojowych komplesu Fitness występują plany o ruchomym pokryciu basenu a również wprowadzenie usług zdrowotnych. W celu rozszerzaniu możliwości rozrywkowych planuje się rozwój miejsc wycieczkowych: stawu Nadas i okolic stawu wędkarskiego w Irmapuszta. Planuje się także rozpowszechnienie turystyki związanej z wyścigami konnymi.
W roku 2001 stała ludność liczyła prawie 5000 mieszkańców(4938). Sto lat temu w Lelle żyło 1159 osób. Wskaźnik demograficzny miasta jest pozytywny, czyli powoli wzrasta.
Z programów kulturalnych i rozrywkowych najwięcej ludzi przyciąga Festiwal Tygodnia Wina w Lelle, kory w roku 2002 odbędzie się po raz dziesiąty . W ramach tej imprezy organizują konkurs wina i wybory Królowej Wina miasta Balatonlelle. Inne popularne imprezy to: majówka w Kishegy piewszego maja; święto czerwcowe w Balatonlelle w pierwszej połowie czerwca; spotkanie konne w Kishegy pod koniec lipca; wybory Miss Balaton w pierwszych dniach sierpnia; uroczystość wodna 20-go sierpnia i koncerty organizowane w kościele ze współudziałem słynnych artystów gry na organach.
|
|
|